Koninginnenpage, koninginnepage, papilio machaon, silvia reiche,

Koninginnenpage - Papilio machaon

Vleugeltekening bovenzijde koninginnenpage

De koninginnenpage is met een vleugellengte tussen de 32 en 41 mm Nederlands grootste dagvlinder. De basiskleur van de boven- en onderzijde is lichtgeel. Op de bovenzijde van de voor- en achtervleugel bevindt zich langs de rand een doorlopende brede band; bij de voorvleugel is deze zwart gekleurd en bij de achtervleugel blauw. De koninginnenpage heeft aan het uiteinde van de achtervleugel een start. Aan de binnenrand van de achtervleugel bevindt zich een opvallende rode stip.

De vrouwtjes zijn doorgaans ietsjes groter dan de mannetjes. Recent las ik dat het vrouwelijke geslacht te bepalen was door de aanwezigheid van twee roodbruine driehoeken aan de onderzijde van achtervleugel. Beide geslachten hebben deze schubmarkering, soms wat groter en donkerder dan een andere keer. Het geslacht is te herkennen aan het onderlijf:

<- Het lijfje van het mannetje is stukken slanker dan dat van het vrouwtje en het uiteinde is spitser van vorm.

Vroeger kwam de koninginnenpage slechts sporadisch voor in Zuid-Limburg. Ik herinner mij nog hoe blij ik was dat ik de koninginnenpage in 1993 in Frankrijk kon fotograferen.

Drie koninginnenpages in peenveld

Omdat er toen zoveel koninginnenpages zaten heb ik in mijn tuin begin 2003 waardplanten aangeplant. Op strategische plekken (zoals aanvliegroutes of naast vlinderstruiken) heb ik venkel geplant. Al in de zomer van 2003 bleek met succes want de hoeveelheid rupsen na mijn vakantie was enorm. In het begin lijken de rupsen erg op vogelpoepjes en worden zo door de vogels met rust gelaten.

Jonge rups koninginnenpage

Behalve dat ik in het verleden zelf rupsen in de tuin had ben ik ook de peenvelden af gaan zoeken omdat deze systematisch met gif worden bespoten en voor alle rupsen dan een ellendige dood begint.

Koninginnenpage sluipt uit pop

In de zomer van 2002 is hier verandering in gekomen (zie/lees ook dit artikel) . Een vriend belde mij op dat hij een aantal koninginnenpages in de vroege avond over een peenveld had zien fladderen. Bij aankomst fladderden inderdaad wat koninginnenpages rond dus besloten wij de volgende ochtend terug te keren. De volgende ochtend konden wij in eerste instantie geen koninginnenpages vinden. Pas toen de zon was opgekomen zag je de vlinders verschijnen......een voor een kwamen ze uit het loof van de peenplanten omhoog gekropen. Zoals de foto hiernaast laat zien zaten er op een plant 3 verschillende koninginnenpages!

Ei koninginnenpage

De rups vervelt een paar keer en de tekening veranderd. Tussen het loof van peen blijven ze goed gecamoufleerd en onherkenbaar als lekker hapje. In de venkel zijn ze voor vogels wat beter zichtbaar en menige rups eindigt als vogelvoer.

Volgroeide rups koninginnenpage

Op de stukken langs de randen en de paden waar minder wortelen bij elkaar staan zijn de meeste rupsen te vinden. Maar, rupsen moeten ook gevoerd worden en een veld welk bespoten is kan niet meer voorzien in de voedselbehoefte.
Om alle rupsen groot te brengen was bij vlagen 'hard werken' maar ze uiteindelijk uit de pop te zien kruipen en in de lucht te zien wegfladderen gaf een voldaan gevoel.
De koninginnenpage overwintert als pop en is gebaat bij droge en niet al te strenge winters. Onder 'normale' omstandigheden vliegt de koninginnenpage in twee generaties; bij een lange nazomer soms gevolgd door een derde. Kenmerkend voor deze soort is ook dat de mannetjes op heuvels/toppen samenscholen. De koninginnenpages is door zijn grootte een stevige vlieger met een groot leefgebied.

Ondertussen gaat het in Nederland heel erg goed met de koninginnenpage en zie je dat deze vlindersoort steeds vaker in het Noorden van Nederland wordt waargenomen. Zeker tijdens warme zomers kun je de koninginnenpage overal tegen komen.

Vleugeltekening bovenzijde koninginnenpage

De koninginnenpage, onmiskenbaar een van de mooiste vlinders van Nederland!

UP-DATE KONINGINNENPAGE:

-> 22 mei 2020: Ondertussen zijn er 38 koninginnenpages uitgekomen en ik had me voorgenomen om de ontpopping van een pop, die mooi tegen een uitgebloeide knop van de venkel aan zat, te fotograferen. Helaas is het niet gelukt deze pop te fotograferen, ik was te laat. Een paar dagen geleden heb de kweekkast waarin de poppen stonden opgeruimd en alle takken met lege pophuiden verwijderd. Omdat ik niet meer zo heel veel poppen heb en ik vanochtend zag dat er een erg verkleurd was heb ik een poging ondernomen. Na twee uur wachten ging de pop open.

Deze poppen zijn donkerbruin geworden. Sinds 24 april sluipen de vlinders uit de pop en vandaag staat de teller op 24.

12 mei 2020: Vorig jaar had ik meer dan 200 rupsen en omdat mijn vlinderkooien buiten de hoeveelheid poppen niet aankon ben ik gaan uitdelen. Van de poppen die ik heb gehouden heeft een klein deel de winter niet gehaald.

Links het vrouwtje, rechts het mannetje

4 juni 2019: Van alle poppen die de winter gehaald hebben (enkele poppen zijn vorig jaar al uitgekomen) zijn er tot nu toe 38 vlinders uitgekomen en weg gefladderd. Omdat het eind februari al 28 graden was zijn toen wat poppen gaan verkleuren maar door de terugkerende kou niet uitgekomen en overleden. Tijd om de uitgekomen vlinders te fotograferen had/heb ik niet omdat ik veel onderweg ben. Rondom mijn woonplaats heb ik weer diverse wortelvelden ontdekt en ondertussen ook ook zelf peen en venkel gezaaid zodat ik over een paar weken weer rupsen kan gaan zoeken.

6 augustus 2019: Eind juni heb ik op een peenveld bij een klein bosgebied drie eitjes ontdekt die een kleine week later, toen ik aan het vlinderen was in de Eifel, zijn uitgekomen. Omdat ik de rupsjes binnen hield zijn ze rap gegroeid en waren ze net in de laatste pophuid toen ik op vakantie ging. Met heel veel voer en voldoende takken heb ik ze verzorgd achter gelaten en bij thuiskomst afgelopen weekend had ik drie mooie poppen, twee bruine en een groene. Vanochtend zijn twee van de drie uitgekomen maar door de wind was fotograferen haast onmogelijk:

Gisteren was ik wandelen met de hond en in precies dezelfde hoek als waar ik de eitjes had gevonden zaten drie jonge rupsjes. Ze zaten op planten die bij de inrit van het veld staan. Vandaag in de andere hoek gezocht en bij aankomst was een vrouwtje bezig eitjes af te zetten, nog 8 jonge rupsjes en 4 eitjes kunnen vinden.....het wordt dus weer gezellig druk op de keukentafel.

Ei Koninginnenpage

14 augustus 2019: Omdat het peenveld tegen het bospad aan ligt waar ik met de hond wandel heb ik gisteren opnieuw gekeken op de plek waar ik eergisteren de rupsen had gevonden en opnieuw heb ik 11 rupsen gevonden van extreem klein tot bijna uitgegroeid.

12 augustus 2019: De rupsen groeien rap en vandaag ben ik maar weer op dezelfde twee plekken van het veld gaan kijken en in een mum van tijd had ik 21 kleine rupsjes (van een paar mm tot 15 mm) en 3 eitjes....terwijl ik aan het zoeken was vlogen er 3 Koninginnenpages rond en gingen ze ook af en toe op de hogere planten in het veld rusten.

Jonge rups (+/- 3 mm)

30 augustus 2019: Ondertussen heb ik in totaal > 125 rupsen gevonden. Alleen al op het veld bij de bosrand (zie hierboven) heb ik ruim 100 rupsen gevonden en buiten staan ondertussen al > 40 poppen op een nieuw leven te wachten. Door de tropische temperaturen van de afgelopen week zijn gisteren de eerste twee vlinders uit de pop gekomen en vanochtend, nadat ze zich hadden opgewarmd, weggevlogen:

6 oktober 2019: Ondertussen zijn bijna alle peenvelden geoogst. Op het peenveld bij de bosrand heb ik in totaal 107 rupsen gevonden en op een ander veld 93. Omdat ik voer nodig had moest ik uitwijken naar een ander veld en heb daar ook nog wat rupsen gevonden....ik moet bekennen dat ik door de hoeveelheid rupsen de tel ben kwijtgeraakt en niet precies weet hoeveel poppen ik nu heb; ook heb ik al wat rupsen en poppen weggegeven wegens ruimtegebrek. Van alle rupsen/poppen zijn er ondertussen bij mij 27 vlinders uitgekomen. Ik hoop dat de temperaturen zoals nu blijven zodat het gros pas volgend jaar uit gaat komen.

Zeer jonge rups (± 5 mm)

Omdat op 500 meter afstand een peenveld ligt ben ik vandaag toch maar eens gaan kijken en vrij snel had ik 5 rupsen gevonden in 4 verschillende groottes.

jonge rups (± 20 mm)

18 juli 2018: Met deze zomer kan het niet anders dan dat de Koninginnenpages door de tuin zou fladderen; bijna elke dag komt een exemplaar een paar keer aan de buddleja snoepen.

jonge rups (± 12 mm)

<- Naast 2 stuks van ongeveer 20 mm zat er ook nog een grotere rups van ongeveer 25 mm. Alle 5 de rupsen heb ik mee genomen zodat ze de aanstaande gifbehandeling niet ten prooi vallen. Ik verwacht dat er nog veel meer rupsen zitten maar ik heb de tijd en voedsel niet om nog meer rupsen te gaan verzorgen.

19 juli 2018: Na het werk toch nog even naar het peenveld gereden om meer rupsen te gaan zoeken/halen maar helaas was ik te laat.....het veld was geoogst en in de hoek stond nog een wortelplantje waar ik de dag ervoor 2 rupsen vanaf had gehaald. Als deze maat banden over het veld rijdt dan is er weinig kans op overgebleven leven.

22 september 2018: Behalve de hierboven genoemde rupsen heb ik nog meer rupsen te logeren gehad die op venkel in een tuin en een groot veld zaten. Omdat heel wat rupsen door vogels werden weggevreten kreeg ik van een kennis rupsen om ze groot te brengen. Omdat ik regelmatig vers voer nodig had werd er venkel voor mij gehaald (erg handig!) en daar zat in het groen een eitje op en een rups en zo heb ik alles bij elkaar nu rond de 10 poppen buiten in de bak staan (en een rups is nog aan het eten).

26 september 2018: Een rups was nog aan het eten, de venkel was leeg/kaal en dus moest ik op zoek naar ander voer. Ik vernam dat er op een paar minuten rijden een peenveld lag en dus ben ik in de vroege avond gaan kijken. Voor de zekerheid een bakje meegenomen want je weet immers maar nooit: BINGO! Binnen een seconde had ik minirupsje gevonden en even later 11 andere grote rupsen die allemaal op een stuk met veel onkruid (waar de gifspuit niet bij kon) zaten. Helaas werd het donker en kon ik niets meer zien.

Vanochtend ben ik terug gereden om verder te zoeken maar helaas was ik wederom te laat.....men was bezig het veld te oogsten en de rand van het veld waar ik de rupsen had gevonden was reeds geoogst/kaal.

3 oktober 2018: Eergisteren ben ik behoorlijk wat kleine landwegen afgereden in de hoop nog een peenveld te vinden want ik had voer nodig. Uiteindelijk heb ik een smal peenveld gevonden wat naast een natuurgebied lag. Natuurlijk heb ik ook naar rupsen gekeken en meteen een paar gevonden wat maakte dat ik er 's avonds met mijn bakje ben teruggekeerd. Aan de kopse kant heb ik 16 rupsen gevonden. Vandaag ben weer teruggereden en heb ik op andere plekken (allemaal aan de rand van de akker) gezocht en nog eens 25 rupsen gevonden. Alleen op die (kleine) akker heb ik 41 rupsen gevonden:

Tijdelijke transportbox

Nu hopen dat het oogsten van dit veld nog even duurt zodat ik ook voor deze rupsen voldoende voer heb tot het popstadium.

13 oktober 2018: Op 5 oktober jl. is het wortelveld geoogst. Ik kwam aanrijden en zag de stofwolk al in de verte.....omdat ik voer nodig had ben ik aan de randen naar restjes groen gaan zoeken. De boer kwam aanrijden omdat hij wilde weten wat ik aan het doen was. Hij gaf aan dat er een rijtje vergeten was te oogsten en dat ik dat wel mocht gebruiken voor de vlinders; hij zou het niet omploegen!
Op dit stukje vond ik nog 5 rupsen, opvallend was dat 4 ervan bijna zwart waren.

In totaal heeft dit veld van de randen (heb niet op het veld zelf gezocht) 46 rupsen opgeleverd. Nu hopen dat ze allemaal als pop de winter doorkomen en niet eerder uit de pop komen vanwege het warme weer.

14 oktober 2018: Gisteren nog een keer naar het veld gereden om op de laatste strook naar rupsen te zoeken maar niets meer kunnen vinden; bij thuiskomst bleken de eerste twee vlinders uit de pop gekropen te zijn, niet zo heel erg verwonderlijk aangezien het 28 graden was.

Begin Mei 2016 was ik op vakantie in Zuid-Frankrijk (zie aanraders Mas de la Brune) waar de tuin van de accommodatie vol stond met jonge venkelplantjes. Het kon niet anders of ik zou Koninginnenpages zien. Regelmatig kwamen de vrouwtjes op bezoek om eitjes af te zetten. Eitjes vinden was echter een uitdaging omdat de mieren de afgezette eitjes erg lekker vonden. In de tweede week van mijn verblijf was ik het 'beu' en heb ik een paar takjes venkel met eitjes in een vaas gezet. Het toeval wilde dat ik, toen ik een paar dagen later een blik op wierp, een zwart puntje zag. Pas door mijn macrolens (de MP-E 65 mm) zag ik dat er een rupsje uit het ei kwam. Van het uitsluipen een fatsoenlijke foto maken was zeer moeilijk omdat de fijne venkel continu beweegt.

Ei gaat open (2 x vergroting)

Halfvolgroeide rups na vervelling (huid wordt opgegeten)

Jong rupsje eet schil/huid ei (5 x vergroting)

Twee volgroeide rupsen in rust

Begin/medio Juni 2016 waren alle rupsen verpopt. Twee vlinders zijn in Nederland nog uitgekomen, de overige poppen heb ik weer mee terug naar Zuid-Frankrijk genomen waar ze op een na allemaal uit de pop zijn gekomen en wegfladderd.

Koninginnenpage bij de Kleine Beerze

9 augustus 2016: Ondanks de grote hoeveelheid peenvelden heb ik tot op heden geen enkele rups kunnen vinden. De hoeveelheid regen van de afgelopen twee maanden in combinatie met de hoeveelheid gif zal er waarschijnlijk voor gezorgd hebben dat er dit jaar geen sprake is van een 'stabiele' populatie.

Eind augustus 2014 ben ik een paar wortelvelden afgereden maar op slechts één veld vond ik in een hoekje een paar rupsen. De andere velden waren pas bespoten want ik kon geen enkel beestje ontdekken. Enkele dagen nadat ik de rupsen had gevonden is dit peenveld geoogst.

Rups koninginnenpage op wortelblad

Eind augustus 2013 ben ik naar een wortelveld gereden om voor een vriend rupsen van de koninginnenpage te verzamelen en op te kweken. Slechts 1 veld was (nog) niet bespoten en op het stukje waar de tractor het land oprijdt vond ik meteen diverse rupsen. Ik ben nog twee keer teruggegaan, ook om loof voor de rupsen te oogsten en in totaal heb ik rond de 25 rupsen meegenomen. In grote insectendozen hebben ze op de keukentafel gegeten en gegeten totdat ze volgroeid waren. Deze lichting rupsen was zeer gemakkelijk want ze accepteerden de aangeboden takjes vlot en sponnen zich eraan vast. Vanaf dat moment duurde het ongeveer twee dagen voordat de rups ging veranderen in een pop (bijna allemaal 's nachts).
Op 16 september zag ik dat een rups nog niet veranderd was en ik had tijd, dus ondernam ik een poging en na vier uur wachten en een stijve nek was het zo ver. Helaas waren de weersomstandigheden van dien aard dat buiten fotograferen onmogelijk was. Ik heb binnen achter het serreglas met uitzicht naar buiten/groen de pop klaar gezet. De lichtomstandigheden wisselden continue van erg donker met een lage sluitertijd tot zon met een iets snellere sluitertijd. De ISO had ik op 100 laten staan en omdat het serreglas getint is heb ik de hele serie met niet al te snelle sluitertijden gefotografeerd. Ondanks de vele bewegingen die de rups/pop maakte heb ik een serie met scherpe beelden. Heel erg blij was ik met het feit dat toen de rups echt begon te bewegen de zon scheen en de grote donkere wolken voor 10 minuten uitbleven!

Update 27 oktober 2013: Ongeveer de helft van de poppen heb ik een maand geleden weggeven en de andere helft in mijn vlinderkast buiten neergezet. De vlinderkast is een houten frame afgewerkt met vliegengaas en staat uit de zon; in de kast heerst dus altijd dezelfde temperatuur als buiten en de wind waait er ook doorheen. Als het in de herfst nog een keer zomer wordt dan voelen de vlinderpoppen dit ook en aangezien de koninginnenpage van nature een vlinder van de warmere gebieden is, is helaas een groot deel van de poppen halverwege oktober uitgekomen. Een deel is weggevlogen, een paar konden niet vliegen (er stond een stevige wind) en bleven in de bak en voedden zich van honingwater en een vlinder wilde niets......met vleugels dicht heb ik hem dood gevonden. Met de MP-E 65 mm kon ik de vlinderschubben fotograferen:

Vleugeldetail koninginnenpage

De rechtse foto is 5:1 en op deze foto is duidelijk te zien dat de schubben variëren in afmetingen en vormen afhankelijk van de kleur. De oranje schubben zijn smaller en hebben 1 puntje, de beige schubben zijn breder en hebben een extra inham en de blauwe schubben zijn helemaal rond.